Thông tin chung

Tên gọi: Cà rốt

• Tên khoa học: Daucus carota L. họ. Hoa tán (Apiaceae).

• Tên khác: Hồ la bặc (TQ), Carotte (Pháp), Carrot (Anh).

Bộ phận dùng: Củ cà rốt (Radix carotae) – Quả già đã chế biến khô, còn gọi là Nam Hạc sắt (Fructus Carotae). Đã được ghi vào Dược điển Trung quốc (1977).

Mô tả cây: Cà rốt là một cây sống hai năm, có rễ trụ nhẵn hay có lông. Lá mọc so le, không có lá kèm, bẹ khá phát triến, phiến lá xẻ lông chim, càng gần phía đầu càng hẹp. Hoa hợp thành tán kép, tán nhỏ mang hoa trắng hồng hay tía, lá bắc của tổng bao cũng xẻ lông chim, lá bắc của tiểu bao đơn hay xẻ ba. Đế hoa khum lõm. Lá đài nhỏ ba cạnh, cánh tràng, mọc so le. Trong tán thì ở giữa bất thụ, màu tía, còn hoa khác thì màu trắng hay hồng.

Quả bế, mỗi đôi gồm hai nửa (phân liệt quả) mỗi nửa dài 2 – 3mm, hình trứng, hai phân liệt quả dính với nhau ở mặt giáp nhau, sống phụ có phủ đầy sợi tương ứng với các ống bài tiết giả. Hạt có phôi nhũ sừng. Rễ trụ, hình dáng thay đổi tuỳ theo loại.

Phân bố: Cà rốt là một trong những loại rau trồng rộng rãi nhất và lâu đời nhất trên thế giới. Người Lã Mã gọi Cà rốt là nữ hoàng của các loại rau. Cà rốt cũng được trồng nhiều ở nước ta. Hiện nay, các vùng rau của ta đang trồng phổ biến hai loại Cà rốt: một loại có củ màu đỏ tươi, một loại có củ màu đỏ ngả sang màu da cam. 

• Loại vỏ đỏ (Cà rốt đỏ) được nhập trồng từ lâu, nay nông dân ta tự giữ giống; loại cà rốt này có củ to nhỏ không đều, lõi to, nhiều xơ, hay phân nhánh, kém ngọt.
• Loại vỏ màu đỏ ngả sang màu da cam là cà rốt nhập của Pháp (Cà rốt Tim tôm) sinh trưởng nhanh hơn loài trên; tỷ lệ củ trên 80%, da nhẵn, lõi nhỏ, ít bị phân nhánh nhưng củ hơi ngắn, mập hơn, ăn ngon, được thị trường ưa chuộng.

Quản lý CITES: Không.

Thu hái, chế biến: Dùng củ hay quả tươi hay phơi hoặc sấy khô.

Thành phần hóa học, công dụng

Thành phần hóa học: Củ cà rốt có 86% – 89% nước, chất đạm từ 1% – 1,87%, chất béo chiếm 0,02% – 0,08%, glucid từ 6% – 9%, cellulose 1,4% – 1,6%, pectin 1% – 3%, chất màu caroten 𝛂 và 𝛃, men pectase, oxydase, các enzym, một chất insulin thực vật. Trong thành phần đạm có asparagin, trong chất béo có acid palmitic và oleic, trong glucid có saccarose 4,6%, glucose 4% – 6%. Ngoài ra còn các muối calci, kali, magne, acid phosphoric, acid sulfuric, vết mangan, Cu, Al, As, Ni và chlorid, tinh dầu 0,8% – 1,6% (chủ yếu là pinen, limonen, dan-cola, caretol)…

Có thể chiết được caroten kết tinh, hoảng 0,5%.

Trong quả (quen gọi là hạt) có 0,8% – 1,6% tinh dầu

Công dụng: Ngoài việc làm thực phẩm, cà rốt còn dùng chữa bệnh ỉa chảy cho trẻ em do tác dụng hút chất nhầy, giảm nhu động ruột, hút độc tố vi khuẩn. Nấu lấy nước cà rốt cho uống hoặc trộn với sữa, thức ăn theo mức độ phù hợp.

Tinh dầu cà rốt cho hương vị thơm ngon. Củ cà rốt chiết xuất lấy caroten (provitamin A). “Hạt” cà rốt làm thuốc tẩy giun và giúp tiêu hóa tốt.

Những năm gần đây, Viện hoá dược Kharkov (Nga) nghiên cứu tìm thuốc trong nước để thay thế cho vị khellin chiết từ quả cây Ammi visnaga (L.) Lam. để chữa bệnh đau thắt ngực. Sau khi điều tra trên 600 loài cây thuộc họ Hoa tán đã đi tới kết luận là có thể dùng cao khô của quả cà rốt và quả daucarinum và anethinum dưới dạng viên, để chữa anethum qraveolens. Thuốc được chế đề với tên bệnh đau thắt ngực cấp tính và mãn tính.

Tính vị

• Củ cà rốt có vị ngọt cay, tính ấm.
• Hạt cà rốt có vị đắng cay, tính bình

Quy kinh

• Củ cà rốt quy vào kinh Phế, Tỳ và Vị.
• Hạt cà rốt quy vào kinh Tỳ và Vị

Liều dùng: Vị thuốc cà rốt có rất nhiều tác dụng tuyệt vời nhưng không nên lạm dụng quá mức. Hằng tuần, chỉ nên ăn cà rốt 2 – 3 bữa, mỗi bữa ăn khoảng 50g là đủ. 

Lưu ý: Với từng bài thuốc, liều lượng các vị thuốc sẽ thay đổi nên tham khảo ý kiến của Thầy thuốc của bạn để sử dụng hiệu quả và an toàn nhất..

Bảo quản: Để nơi khô ráo, thoáng mát.

Bài thuốc dân gian

Bài 1: Trị tiêu chảy ở trẻ em:

• Thành phần: Cà rốt khô hoặc tươi (500g).
• Cách dùng: Nấu nước uống hay nấu thành súp để trẻ ăn, có thể nấu cháo cà rốt kết hợp với thịt bò.

Bài 2: Bài thuốc trị ho gà:

• Thành phần: Củ cà rốt (200g), đại táo (12 quả).
• Cách dùng: Cho tất cả các nguyên liệu trên và 1,5 lít nước vào nồi, đun đến khi cạn còn 500 ml. Có thể cho thêm đường phèn để dễ uống. Uống 3 lần/ ngày trong vòng 10 ngày.

Bài 3: Hỗ trợ điều trị cao huyết áp:

• Thành phần: Cà rốt tươi (250g), quất (100g), chuối tiêu chín (150g) và một chút đường phèn.
• Cách dùng: Ép cà rốt lấy nước, quất được vắt lấy nước. Xay nhỏ chuối tiêu rồi cho vào cùng hỗn hợp nước ép cà rốt, quất. Cho thêm chút đường phèn để tạo vị ngọt dễ uống. Uống từ 2 – 3 lần/ ngày.

Bài 4: Hỗ trợ điều trị mụn, làm trắng da:

• Thành phần: Cà rốt tươi, chanh tươi – liều lượng tùy chọn.
• Cách dùng: Ép cà rốt lấy nước và vắt nước cốt chanh, trộn vào nhau và tạo thành hỗn hợp đắp lên mặt, giữ nguyên trong vòng 15 phút. Dùng từ 2 – 3 lần/ tuần.

Bài 5: Nâng cao hệ miễn dịch, phòng chống cao huyết áp:

• Thành phần: Cà rốt tươi (150g), mật ong (50g), nước lọc vừa đủ.
• Cách dùng: Cà rốt rửa sạch, cạo vỏ, thái thành miếng nhỏ rồi ép lấy nước. Cho mật ong vào cùng nước lọc vừa đủ, khuấy đều và uống dần.

Bài 6: Chống oxy hóa, nâng cao hệ miễn dịch, phòng chống ung thư:

• Thành phần: Cà rốt (500g), lê tươi (500g), nước lọc (1 lít), mật ong (20ml).
• Cách dùng: Lê rửa sạch để ráo nước, ngâm với nước muối 3% trong 15 phút, sau đó thái miếng, ép lấy nước. Cà rốt rửa sạch, cạo vỏ thái miếng, dùng máy ép lấy nước. Hòa các nguyên liệu trên với nước, cho thêm mật ong vừa miệng, quấy đều rồi dùng dần trong ngày.