(Y án của Trần Vụ Trai, Trích trong ‘Toàn quốc danh y nghiệm án’, Trung Quốc)

Hà Trọng Tây, 30 tuổi. Không biết giữ gìn, ăn uống quá no say, lại ăn quả sống, dẫn đến tiêu hóa kém, thức ăn ứ đọng ở trường vị (ruột và dạ dày), uất lại thành nhiệt, lại nhân tắm lạnh, hàn tà bó bên ngoài, hỏa nhiệt uất bên trong, chính khí không thông, huyết ngưng trệ … Sợ lạnh rét run, tay chân quyết lạnh, bụng đầy trướng, đại tiện bí kết, gây ra hôn mê bất tỉnh, mặt xanh, môi trắng, mắt trợn ngược, miệng há, mạch quyết khí vi, toàn thân đều lạnh, móng tay xanh trắng, lưỡi trắng hơi dính. Thăm không thấy mạch, chân tay lạnh, cơ thể lạnh ngắt, chỉ ấm một chút ở ngực, hơi thở xem như muốn tuyệt, lấy tay đặt lên miệng mũi, không thấy hơi thở, chỉ khi lấy lông ngỗng đẻ trước mũi mới thấy có động đậy một ít. Nhận định đây là chứng chết giả. Lấy tay sờ lưỡi thấy hơi dính rít, đúng là chứng chân nhiệt giả hàn. Do no say thái quá, chính khí không thông, tiêu hóa không tốt, Tỳ Vị uất kết, đại tiểu tiện không thông, uất tụ xông lên tâm, bỗng gặp tắm lạnh, lạnh bó bên ngoài, huyết khí bị đình lại không vận hành, gây ra bất tỉnh hôn mê.

Thầy thuốc chữa trước đây lại cho là chứng trúng hàn, dùng bài ‘Phụ quế lý trung thang’, thành ra càng giúp cho nhiệt tà công vào Tâm, các khiếu bế tắc, anh linh của Tâm bị tán tận, vì vậy bị hôn mê, tay chân đều lạnh, khí mạch đều tuyệt. Bên ngoài thấy lạnh mà bên trong thuộc nhiệt. Phải cứu gấp, nếu chậm không thể chữa được.

Cho dùng bài ‘Liên giác linh phách thang’ (Linh dương giác, Liên tâm, Trúc lịch) để thanh Tâm, ninh thần, công nhiệt tà, thông khiếu, hóa đàm, làm chủ (quân) dược, Đại hoàng, Mộc thông, Nguyên minh phấn để thông Đại trường, thông tiểu tiện làm thần dược; Bạch thược, Hoàng cầm, Thạch hộc để tả hỏa, bình Can, nhuận Vị, sinh tân, làm tá dược; Phục thần, Hổ phách để trấn Tâm, ninh thần, đưa anh linh trở về, làm sứ. 

Bài thuốc như sau: Linh dương giác 6g, Hoàng cầm nhục 12g, Mộc thông 8g, Sừng tê giác 12g, Vân phục thần 16g, Hổ phách 4g, Đại hoàng (sống) 16g, Liên tử tâm 4g, Nguyên minh phấn 16g, Thạch hộc 4g, Bạch thược (sống) 8g. Sắc xong thêm Trúc lịch khoảng 200 – 300ml, hòa vào, cho uống từ từ.

Được vài canh giờ sau khi uống thuốc, chân tay bắt đầu mềm, mạch bắt đầu có rất nhỏ. Cho uống tiếp một thang nữa, qua ngày hôm sau, mạch hiện lên Huyền Sác, môi mặt đỏ nhuận, mắt thấy tròng đen đã chuyển động, hết quyết nghịch, đi tiểu được mấy giờ, nói năng được một ít.

Cho dùng bài ‘Đại thừa khí thang’, thêm Tê giác, Liên tâm, Trúc lịch, Phục thần để thanh Tâm, ninh thần, thông quan, hóa đàm, thông trường vị, tiết uất nhiệt. Cho dùng Đại hoàng (sống) 20g, Phục thần 20g, Nguyên minh phấn 16g, Chỉ thực 12g, Hậu phác 8g, Liên tâm 32g, Sừng tê giác 12g.

Uống xong tinh thần tỉnh táo, chỉ còn táo, khát, mạch vẫn còn Sác. Dùng ‘Bình vị nhuận táo thang’ để sinh tân, thanh nhiệt, giáng hỏa, lợi thủy: Xoa thạch hộc 12g, Phì tri mẫu 12g, Đạm trúc diệp 6g, Vân phục linh 16g, Sinh địa hoàng 12g, Phá mạch đông 16g, Thiên hoa phấn 12g, Xuyên hậu phác 8g.

Hiệu quả: Sau 3 ngày, hết quyết nghịch, mạch phục hồi, nói năng bình thường. Sau 5 ngày, đại tiểu tiện bình thường, ăn uống được. Sau 10 ngày, nguyên khí phục hồi hoàn toàn.

Nhận xét: Bệnh này thành chân nhiệt, do thầy thuốc trước cho uống Phục quế lý trung thang gây nên. Vì vậy, dùng Tê giác liên phách thang thấy công hiệu. Hai bài thuốc sau cũng dùng đúng phép.