Giới thiệu chung về cây Cát cánh (Platycodon grandyflorum (Jacq.) A. DC)

1. Nguồn gốc, phân bố

Cây phân bố chủ yếu ở vùng ôn đới ấm Đông Bắc Á, gồm: Nga, Trung Quốc, Nhật Bản và Triều Tiên. Cát cánh đã trồng lâu đời ở Trung Quốc, sau du nhập sang cả Ấn Độ; Cây được nhập trồng ở các cơ sở nghiên cứu của Viện
Dược liệu từ những năm 1960, sau đó cây đã được phát triển trồng ở một số nơi thuộc đồng bằng Bắc Bộ (Nam Định, Ninh Bình, Thái Bình, Hải Dương và Hà Nội).

2. Đặc điểm thực vật học

Cây thảo, sống lâu năm, thân mềm, màu lục xám, chứa nhựa mủ, cao 50 – 80 cm. Rễ củ đôi khi phân nhánh, vỏ ngoài màu vàng nhạt; lá có cuống ngắn hoặc gần như không cuống, hình trứng, dài 3 – 6cm, rộng 1 – 2,5cm, gốc tròn, đầu nhọn, cuống hẹp, rìa lá có răng cưa, ở giữa thân cây trở xuống lá mọc đối hoặc có 3- 4 vòng lá, lá phía trên nhỏ, có khi mọc so le; Hoa hình chuông, cánh hoa màu tím xanh hay màu trắng, mọc riêng lẻ hoặc thành bông thưa ở kẽ lá gần ngọn, đường kính 3 – 5cm; Đài có 5 thùy màu lục, tràng gồm 5 cánh hợp, 5 nhị đực, 1 nhị cái, đầu nhị xẻ 5; Quả nang, hình trứng bao bọc bởi đài tồn tại, chứa nhiều hạt nhỏ, hình bầu dục, màu đen nâu.

Mùa hoa tháng 5 – 7, mùa quả tháng 8 – 9.

3. Điều kiện sinh thái

Cát cánh là cây ngày dài có nguồn gốc từ Trung Quốc, ưa khí hậu ôn hòa, ẩm ướt, nhiều ánh sáng. Nhiệt độ thích hợp cho cây sinh trưởng phát triển từ 25 – 30oC (cao nhất 35 oC, thấp nhất 15oC). Khả năng chịu hạn kém, đặc biệt không chịu được ngập úng. Ở đồng bằng và Trung du, mùa Đông trùng với thời kỳ cây non, cát cánh sinh trưởng phát triển gần như liên tục từ khi trồng tới lúc thu hoạch. Ở miền núi, cây phải trải qua kỳ ngủ Đông, lúc này phần thân lá bị tàn lụi, không nên cắt mà để cây tự lụi. Việc cắt sẽ tạo điều kiện cho nấm bệnh dễ xâm nhập.

Phương thức sinh sản bằng hạt (hữu tính).

Cây Cát cánh

Trồng Cát cánh tại vườn nhà

1. Chọn vị trí/ khu vực trồng

Cát cánh là loài cây ưa khí hậu mát ẩm, trong điều kiện thời tiết và đất quá khô không thích hợp cho sự phát triển của Cát cánh. Vì vậy, bạn dành 1 góc vườn dưới tán cây cao, tránh ánh nắng trực tiếp buổi trưa lên cây.

2. Lựa chọn hạt giống

Tiêu chuẩn hạt giống: Hạt giống có màu đen, bóng, không nhăn nheo; trọng lượng 1.000 hạt là 0,8 – 1,5g; tỷ lệ hạt chắc trên 80%; tỷ lệ tạp chất nhỏ hơn 20%; tỷ lệ nảy mầm trên 60%. Nhiệt độ nảy mầm tối ưu từ 20 – 25oC, thời gian nảy mầm từ 7 đến 10 ngày.

3. Chuẩn bị đất trồng

Lựa chọn đất trồng cây hữu cơ đóng bao tại các cửa hàng vật tư nông nghiệp hoặc bạn có thể tự trộn đất trồng tại nhà theo cách sau:

• Phân bón cho vườn ươm (Tính cho 30m2): Phân bò/ dê/ gà/ trùn quế hoai mục 12 kg + NPK 1 kg + Vôi bột 1,5 kg.
• Cách bón: Trộn đều lượng phân bón trên với đất tơi xốp trước khi gieo hạt.

4. Kỹ thuật gieo hạt

Trước khi gieo hạt phải trộn đều hạt giống với cát khô hoặc tro bếp, rắc đều tay trên luống, đối với gieo hạt vào bầu, gieo mỗi bầu 4- 5 hạt, gieo vãi trên luống với lượng gieo là 0,3- 0,4 (g) hạt/m2. Gieo xong phủ một lớp đất mỏng
khoảng 1 cm lên trên rồi lấy trấu dập nhỏ hoặc rơm, rạ khô, sạch phủ lên trên xong tưới ẩm. Sau khoảng 6- 7 ngày hạt mọc mầm.

5. Chăm sóc vườn 

• Lên luống trồng: Cao 30 – 35cm, mặt luống rộng 70- 80cm, độ rộng rãnh 30cm. Nếu trồng trên đất dốc phải làm luống theo đường đồng mức để tránh xói mòn.
• Làm vòm che: Làm mái che bằng nilon màu trắng, để hạn chế nước mưa và bệnh thối nhũn và lở cổ rễ.
• Mật độ và khoảng cách trồng: Mật độ trồng 50 cây/m2 với khoảng cách cây: 20 x 10 cm.
• Sau khi hạt/ hom mọc mầm: dỡ bỏ rơm rạ, thường xuyên thăm vườn, làm cỏ và tỉa bớt cây xấu, cây bệnh.
• Khi cây mọc được 30 – 40 ngày: Bón bổ sung phân hữu cơ tổng hợp cho cây trồng.
• Tưới nước: Trong thời gian đầu khi mới trồng, việc tưới nước cần phải duy trì thường xuyên 2-3 ngày/lần. Càng về sau số lần tưới càng ít đi nhưng phải duy trì được độ ẩm cho cây, đảm bảo thoát nước tốt.

6. Phòng trừ sâu, bệnh hại

Sâu hại chủ yếu là sâu xám, rệp; sâu xám thường gây hại vào ban đêm, ăn lá non hoặc cắn đứt ngang các thân và cành non. Biện pháp phòng trừ như sau:

• Sử dụng nguồn phân bón, đất trồng sạch để đảm bảo loại trừ trứng, nhộng hay nguồn ký chủ phụ của sâu.
• Kiểm tra và bắt sâu bằng tay vào sáng sớm hoặc chiều tối bằng cách bới đất quanh gốc cây bị sâu cắn để bắt sâu.
• Bệnh hại chủ yếu là bệnh thối nhũn, bệnh xuất hiện khi độ ẩm cao hoặc mưa nhiều từ tháng 6 – 8 hàng năm. Cách phòng trừ bệnh hại như sau: Kiểm tra vườn thường xuyên, loại bỏ và chuyển toàn bộ tàn dư cây bệnh ra khỏi vườn, khi bị nhiễm bệnh sử dụng một số loại thuốc trị bệnh có nguồn gốc hữu cơ, vi sinh; tránh không dùng thuốc hóa học.

7. Thu hoạch, sơ chế

Thời điểm thu hoạch vào cuối năm dương lịch, lúc này cây có biểu hiện hình thái là lá úa vàng, tàn lụi, thu hoạch lúc này đảm bảo hàm lượng hoạt chất của cây được tích lũy ở mức cao nhất. Khi thu hoạch lựa chọn thời tiết khô ráo,
không có mưa, trước tiên cắt cuống lá sát gốc, đào lấy củ, rửa sạch củ vận chuyển đến kho lưu trữ.

Chúc các bạn có một mảnh vườn Cát cánh bội thu!